Pijn
Laatste bijwerking : 2025-06-02
Pijn zorgt voor een dubbel gevoel. We hebben ze nodig voor onze overleving, maar ze kan ons wel tot wanhoop drijven. Zonder pijn zouden we ons te gemakkelijk in kwetsbare omstandigheden begeven. Pijnreflexen moeten ervoor zorgen dat we een snee in een vinger behandelen of een ontstoken gewricht ernstig nemen. Ze zijn cruciaal voor ons welzijn.
Stel: je raakt betrokken bij een vrij banaal auto-ongeluk tegen lage snelheid : op zo’n stressvol moment kan je centrale zenuwstelsel overschakelen naar een verhoogde staat van paraatheid. Door extra gevoelig te reageren op prikkels, maant het je aan om enkele dagen rust te nemen, zodat je de tijd krijgt om te bekomen. Negeer je dat signaal of krijg je niet de kans om te bekomen, dan kan die stress de ontregelende factor worden die het centrale zenuwstelsel langdurig overgevoelig maakt. Dan reageert het met pijn op prikkels die helemaal geen klachten hoeven te veroorzaken. Dat verklaart waarom mensen last blijven hebben van nek-, rug- of zenuwpijn, terwijl medisch onderzoek uitwijst dat er geen sprake (meer) is van weefselschade. Ongeveer één op de vijf mensen kampt wereldwijd met zo’n overactief alarmsysteem dat maar blijft loeien. In België is zelfs één op de vier mensen chronische pijnpatiënt.
* Chronische pijn wordt algemeen gedefinieerd als een aanhoudende pijn die langer dan drie maanden aansleept. Een derde van de mensen in de wereld krijgt er ooit mee te maken. Voorts zijn er sterke aanwijzingen dat vrouwen meer door pijn getroffen worden dan mannen, mogelijk omdat beide geslachten verschillende biologische mechanismen hanteren om pijnprikkels te verwerken.
Bij ongeveer de helft van de patiënten die kampt met chronische pijn ligt er géén voorafgaand fysiek letsel aan de basis. Dat wijst opnieuw op de verregaande impact van psychosociale factoren als slaaptekort, aanhoudende stress of een verminderd mentaal welbevinden. Stress lokt pijn uit en pijn lokt stress uit. Zo start de vicieuze cirkel...
Pijn kent ook een sterke sociale dimensie. Met name kansarmen zijn kwetsbaarder. Een pijndiagnose is niet zelden een indirecte aanwijzing voor trauma’s of ontwrichte gezinnen.
* Acute pijn heeft een waarschuwingsfunctie: je brandt je hand aan de kachel, en dan weet je dat je je hand moet terugtrekken. Ons lichaam kan pijn niet alleen signaleren of versterken, maar ook dempen. Een mechanisme dat van nature pijnstillend werkt, is acute stress. Een typisch voorbeeld is dat van de wielrenner die na een zware valpartij tóch de koers uitrijdt, waarna bij aankomst vastgesteld wordt dat hij zijn sleutelbeen gebroken heeft. Blijft stress aanhouden, dan zien we echter het tegenovergestelde gebeuren.
Chronische pijn heeft die waarschuwingsfunctie van acute pijn verloren. Het is pijn die blijft bestaan nadat het lichaam hersteld is. Niet langer de pijnprikkel is bepalend, maar wel de reactie erop van je brein, het ruggenmerg en de zenuwen – het pijnsysteem dus. En zelfs is een fenomeen momenteel niet zichtbaar, betekent niet dat het niet bestaat... Stress is een hormonaal systeem dat erg nauwe banden heeft met de gevoeligheid van het zenuwstelsel. Bij heel wat van de mensen met aanhoudende pijnklachten zien we dat de normale hormonale stresssystemen niet meer doen wat ze moeten doen. Bij hen komen er bij stress net bepaalde chemische stoffen in het lichaam vrij die de overgevoeligheid van het zenuwstelsel versterken, in plaats van dempen.
De Internationale Organisatie voor de Studie van Pijn (IASP) heeft eind 2017 een nieuwe categorie van pijn in het leven geroepen. Naast zenuwpijn (neuropatisch), waarschuwingspijn en ontstekingspijn erkent het IASP nu ook nociplastische pijn: pijn die ontstaat door een ontregeling van het pijnsysteem, doordat de hersenen en het ruggenmerg overgevoelig reageren en prikkels op een verkeerde manier verwerken.
Fibromyalgie :
Nociplastische pijn is niet altijd verspreid over het lichaam. De pijn kan ook optreden in een specifiek gewricht of lichaamsdeel, zoals bij het Complex Regionaal Pijn Syndroom (CRPS). Veelvoorkomende voorbeelden zijn ook aandoeningen als fibromyalgie en het prikkelbare darmsyndroom. Nociplastische mechanismen spelen waarschijnlijk ook een belangrijke rol bij bepaalde vormen van chronische rugpijn.
Fibromyalgie, een chronisch pijnsyndroom, is een pijnstoornis waarvan je kunt spreken wanneer een patiënt x-aantal pijnlijke punten heeft. Het frustrerende bij fibromyalgie is: je ziet op scans dat de breinnetwerken niet goed functioneren, maar niet waarom dat zo is.
Fibromyalgie betekent letterlijk ‘pijn van spieren en bindweefsel’. De vier hoofdcriteria om de diagnose te stellen zijn chronische, wijdverspreide pijn in spieren, gewrichten, pezen, ligamenten en organen zonder dat er sprake is van weefselschade, slaapstoornissen, concentratie- en geheugenstoornissen (‘fibrofog’) en abnormale vermoeidheid. Verder zijn darm- en angstklachten, hartproblemen, prikkelgevoeligheid en hoofdpijn zonder duidelijke aanleiding symptomen van fibromyalgie.
Omdat het zo vaak voorkomt bij vrouwen en er geen eenduidige biomerker of specifieke diagnostische test of scan bestaat – tot nu toe wordt fibromyalgie gediagnosticeerd door andere zaken uit te sluiten – werden klachten in het verleden door huis- en controleartsen vaak afgedaan als puur psychologisch.
Onderzoekers van de UGent ontdekten dat er in het pijncentrum van de hersenen van fibromyalgiepatiënten een biomedische disbalans bestaat tussen enerzijds de stimulerende neurotransmitter glutamaat en anderzijds de remmende neurotransmitter gamma-aminoboterzuur (GABA). Die verstoring ontregelt het centrale zenuwstelsel en ligt niet alleen aan de basis van de chronische pijn, maar ook van alle andere klachten die met de ziekte samenhangen.
Bij fibromyalgie reset het zenuwstelsel zich na een trauma niet naar de normale gevoelstoestand (centrale sentitisatie). Bij fibromyalgiepatiënten loopt het herstelproces helemaal mis. Sterker nog, de verhoogde gevoeligheid begint zich uit te breiden naar allerlei plaatsen waar vroeger nooit een probleem is geweest. Het gevolg? Wijdverspreide pijnklachten, maar ook andere overgevoeligheden zoals prikkelbare darmen, hoogsensitief voor drukke omgevingen, geuren en licht. Centrale sensitisatie is het verklaringsmodel voor zowat alle chronische pijnklachten, zoals artrose, reuma en lage rugpijn…
Bij fibromyalgie speelt enerzijds een stukje genetische aanleg een rol, maar ook levensstijlfactoren zoals stress, onvoldoende fysieke activiteit en slaaptekort kunnen een trigger zijn en de gevoeligheid van het zenuwstelsel onderhouden. Enkele jaren geleden was vastgesteld dat fibromyalgie vaak samengaat met een verstoorde samenstelling of activiteit van de bacteriën in hun darmen. De transplantatie van gezonde darmbacteriën zou de pijn van mensen met fibromyalgie kunnen verlichten...
We moeten daarom verder kijken dan wat misloopt met onze spieren en gewrichten maar ook naar een brede waaier van levensstijlfactoren die met chronische pijn samenhangen, zoals fysieke activiteit, gewicht, maar ook de slaap en de voeding. Mensen met chronische pijn hebben vaak ook slaapproblemen en omgekeerd. Het is niet altijd duidelijk wat hier de kip en het ei is. Als je een nacht slecht slaapt, heb je minder energie en ben je fysiek minder actief. We zien ook dat slecht slapen vaak gelinkt is aan een hogere pijnintensiteit en kan leiden tot ongezondere voedingskeuzes.
De problemen kunnen versterkt worden door emotionele beslommeringen. Onbegrip van naasten of artsen kan de situatie verergeren. Uitzichtloosheid en doemdenken drijven de gevoeligheid voor pijn op. Constant je hersenspinsels herkauwen, je ellende cultiveren, is funest voor de strijd tegen pijn.
Praktisch :
Het is belangrijk elk onderdeel van het pijnproces te begrijpen en de veiligere alternatieven te kennen die de pijn in de gewrichten en de wervelkolom permanent kunnen verlichten.
Ongezond leven is de beste garantie om chronische pijn te ontwikkelen. Stoppen met roken en gezonder gaan eten is altijd een deel van de therapie. Ook ongezonde leefgewoontes zoals een te vet- en suikerrijk eetpatroon of een sedentaire levensstijl aanpakken, kan soelaas bieden. Emoties als angst, boosheid en frustratie, maar ook slaapproblemen en onze lichamelijke conditie kunnen we verbeteren door voldoende te bewegen. De beweegangst bij mensen wegnemen en hen motiveren om weer aan sport te doen, vormt dus een belangrijk wapen in de strijd tegen aanhoudende pijn.
Plantaardige voedingspatronen bevatten dankzij hun grote aandeel groenten en fruit een soort natuurlijke ontstekingsremmende bestanddelen (zie ook "Anti-inflammatoir dieet"). Daarnaast bevatten ze ook vaak veel vezels, door het toevoegen van volkoren graanproducten. Vezels kunnen een effect hebben dankzij hun impact op vertering en het darmmicrobioom. Bij andere pijnaandoeningen zien we dat een plantaardig eetpatroon als een soort anti-ontstekingsmiddel werkt.
Veel mensen hebben last van pijn in de wervelkolom. De meeste patiënten blijven hangen in een chronische pijncyclus vanwege behandelingen die gericht zijn op symptomen in plaats van op de onderliggende oorzaken. Chronische stress en emotioneel leed maar ook zwakke gewrichtsbanden, strakke spieren, structurele uitlijnfouten, vastzittende emoties en ontstekingsaandoeningen verergeren vaak de pijn (en zijn in sommige gevallen de hoofdoorzaak van bv. rugpijn). Maar ook overactivering van het sympathische zenuwstelsel naast onderactivering van het parasympathische systeem (zie : "Autonoom zenuwstelsel") verergert de pijn (een veelvoorkomend effect van onverwerkt trauma is overactivering van het vecht-of-vluchtsysteem). Tenslotte verergeren chronische ontstekingsaandoeningen (bijvoorbeeld voedselallergieën, schimmelvergiftiging, ziekte van Lyme, spikeiwitletsel) vaak pijnpatronen.
Omdat pijn zo verschillend kan worden uitgelokt, heeft pijnbestrijding niet voor iedereen hetzelfde effect. Er zijn meer dan 200 mogelijke behandelingen tegen pijn, inbegrepen het elektrisch stimuleren van pijnnetwerken en mindfulness of andere psychologische bijsturingen. Zelfs het placebo-effect kan werken als je weet dat het om een placebo gaat (een middel zonder werkzaam effect dus), én als je het niet gebruikt maar wel ter beschikking hebt. Het idee dat je een niet-werkend middel zou kúnnen gebruiken, kan soms volstaan om pijn te verminderen (Scientific reports).
Pijnstillers maskeren pijn, waardoor mensen langer en intenser doorgaan dan goed is voor hun lichaam. Ontstekingwremmende middelen richten zich op alles dat actief, warm en goed doorbloed is, zoals een ontsteking, maar ook op de hartspier die altijd actief is. Ze onderdrukken bovendien de ontsteking, die essentieel is voor het natuurlijke helingsproces. Door de ontsteking te stoppen, creëer je littekenweefsel in spieren, gewrichten en organen zoals hart en lever.
De biologische mechanismen waarmee psychedelica op een lichaam ingrijpen – in casu vooral het binden aan receptoren op de hersencellen die gevoelig zijn voor de prikkeloverdrager serotonine – kunnen een rol spelen in de strijd tegen chronische pijn. Psychedelica activeren die receptoren, waardoor onder meer connecties tussen hersencellen flexibeler worden en eventuele vastgeroeste pijnreacties losser kunnen worden gemaakt. Hersenscans lijken te bevestigen dat het laatste effectief gebeurt na inname van lsd of psilocybine (een stof uit paddenstoelen).
Voorlichting over de ziekte helpt patiënten om hun aandoening beter te begrijpen en van daaruit de motivatie te halen om via zelfzorg een betekenisvol leven te leiden. En daarbij is acceptatie een belangrijke sleutel.
