Fytotherapie : inleiding

 

           Laatste bijwerking : 2022.5.24

 

 

 

De natuur – de oudste apotheek ter wereld – heeft een enorm potentieel in de zoektocht naar nieuwe medicijnen (Ashu Tripathi). Want, hoe konden mensen miljoenen jaren van ziektes overleven zonder de moderne geneesmiddelen en behandelingen? Meer dan de helft van de door de Amerikaanse farmawaakhond FDA goedgekeurde medicijnen is direct of indirect afgeleid van natuurlijke producten.

 

Een van de best verkochte geneesmiddelen van de afgelopen twintig jaar, de cholesterolverlager atorvastatine (Lipitor), is afgeleid van een verbinding die wordt geproduceerd door de schimmel Penicillium citrinum. Andere prominente voorbeelden van courante geneesmiddelen afgeleid van natuurlijke producten, zijn onder meer het anti-schimmelmiddel amfotericine B, afkomstig uit de bodembacterie Streptomyces nodosus, het chemotherapiemiddel taxol, uit de schors van de Pacifische taxus, en afweerremmer ciclosporine, uit de schimmel Tolypocladium inflatum.

 

Fytotherapie staat voor de behandeling, met behulp van meetbare hoeveelheden geneeskrachtige planten, van de patiënt en zijn ziekte. Deze therapie steunt zowel op de eeuwenoude kennis als op de ontwikkelingen in de moderne geneeskunde. Fytotherapie wordt door het WGO beschouwd als een "evidence based medicine" (geneeskunde gesteund op bewezen feiten).

 

De fytotherapie en de andere therapeutische benaderingen zoals acupunctuur hebben het voordeel patiënten met lichte tot matig ernstige aandoeningen te behandelen zonder schade aan te richten. Wat natuurlijk enkel mogelijk is als men kiest voor de juiste remedie.

 

Het valt absoluut niet te betwisten dat planten genezende en ziektevoorkomende eigenschappen bezitten voor ontelbare ziekten en aandoeningen. Het volstaat de monografieën te raadplegen om zich hiervan te overtuigen. Nochtans zijn het onderzoek en de ontwikkeling van de fytotherapie ernstig gehandicapt tegenover het geneesmiddelenonderzoek. Het is inderdaad moeilijk onderzoek te financieren naar bv. de doeltreffendheid van de paardenbloem in de behandeling van leverproblemen, als men weet dat het onmogelijk is hierop een brevet te nemen om zo de investering terug te winnen.

 

Verder steunt de fytotherapie, en nog meer de klassieke kruidengeneeskunde, op de synergie tussen de verschillende inhoudsstoffen en actieve bestanddelen van de plant. Spijtig genoeg zijn de actuele onderzoeksmethodes vooral gefocust op het afzonderen van elk element afzonderlijk om zo het individueel effect van elke inhoudsstof te kennen (voor elke pathologie een monomoleculaire oplossing : een ziekte, een mechanisme, een molecule). Toch worden er nu strenge onderzoeksmodellen ontwikkeld die de eigenheid van de planten (synergie, de rol van de spoorelementen, enz.) respecteren. Zo denkt men eraan eerder de fysiologische reacties op een behandeling met planten te bestuderen (stimulatie  van de bloedsomloop, slijmvervloeiing, waterafdrijvend effect, invloed op de vertering, enz.) dan haar effecten op de morbiditeit statistisch te evalueren PasseportSante.net.

 

Men mag ook niet de mogelijke tegenaanwijzigingen van bepaalde fytotherapeutische bereidingen onderschatten noch de eventuele medicamenteuze interacties die kunnen optreden. Een grondige kennis van de fytotherapie is onontbeerlijk.

 

Overzicht inhoud :

 

 

De vormen van fytotherapeutische producten

 

De reglementering

 

De registratie

 

Praktisch

 

Inhoud :

De vormen van fytotherapeutische producten        

 

Dit geldt reeds voor de vormkeuze :

 

1. • een kruidenmengsel is zelden sterk geconcentreerd en meestal onschadelijk, voor zover de juiste plant wordt gebruikt ;

   • een plantenpoeder (van de gehele plant (totum) of van een gedeelte ervan), dikwijls verpakt in capsules, is reeds sterker geconcentreerd en vereist reeds een grotere aandacht, met oog voor de indicaties en de contra-indicaties ;

   • een waterig extract : steeds met zwak mineraalhoudend water als oplosmiddel (wat wil zeggen dat de vetoplosbare componenten niet hierin overgaan)

   • • de maceratie (weking) staat voor het laten  weken van een plant gedurende meerdere uren in koud water

     • het aftreksel (infusie of thee) wordt bekomen door het gieten van kokend water op de plant en dit gedurende 5 à 10 minuten te laten trekken, en vervolgens filteren

     • het afkooksel is het resultaat van het in water laten koken gedurende 10 minuten van een plant of een gedeelte ervan, in een afgedekte recipiënt om het verlies van vluchtige oliën te beperken, 5 minuten laten rusten en filteren

     • het hydrosol of hydrolaat is het bijproduct of het hoofdproduct van een stoom, water- of hydrodistillatie proces en bevat wateroplosbare vluchtige stoffen (in tegenstelling tot etherische oliën die vetoplosbare inhoudstoffen van de plant bevatten :hierdoor versterken hydrolatentherapie en aromatherapie elkaars werking).

 

1. • een hydro-alcoholisch extract (moedertinctuur, MT) : bevatten dus water- en olieoplosbare bestanddelen EN alcohol ; moet steeds verdund worden : enkel na medisch advies ;

   • een droog extract : is de rest rijk aan actieve bestanddelen bekomen na het verdampen van het oplosmiddel (alcohol, ether, water) door verneveling of lyofilisatie (en is dus sterk geconcentreerd) : enkel na medisch advies ;

   • het sap van planten : worden gewonnen uit biologisch geteelde planten, binnen de 2 à 3 uren na het oogsten, wat een maximale absorptie door het organisme toelaat van al haar bestanddelen ;

 

1. • de gemmotherapie gebruikt de jonge scheuten en de knoppen van de plant ;

   • de aromatherapie maakt gebruik van essentiële oliën, die sterk werkzaam zijn : dus niet te gebruiken zonder medisch advies ;

   • het glycerine maceraat wordt bekomen door maceratie van jonge plantendelen (knoppen) in glycerine.

 

De reglementering        

 

Er bestaan duidelijke voorschriften voor wat betreft het statuut van een voedingssupplement op basis van planten en van een medicament :

 

Voedingssupplementen die planten bevatten worden gereglementeerd door het koninklijk besluit van 31 augustus 2021 (.PDF).

Dit besluit omvat onder meer:

1. • een notificatieprocedure vooraleer voedingssupplementen in de handel gebracht worden

   • eisen voor de etikettering en reclame.

 

De bijlage van dit besluit omvat 3 lijsten:

1. 1. een lijst van planten die niet in of als voedingsmiddel mogen gebruikt worden. Dat betekent dat delen, bereidingen of vruchten van deze planten niet als dusdanig geconsumeerd mogen worden en ook niet gebruikt mogen worden bij de bereiding van voedingsmiddelen

   2. een lijst van eetbare paddestoelen

   3. een lijst van planten die toegelaten zijn in voedingssupplementen. Voor sommige van deze planten zijn per dagelijkse portie maximale gehaltes vastgelegd. Voor die laatste werd er een lijst opgesteld met aanbevolen analysemethoden (.PDF).

 

Om vergelijkbare extracten te bekomen moeten een normalisatie op basis van bepaalde actieve bestanddelen en een concentratiefactor (het aantal plantgedeelten nodig voor de bereiding van het extract, bv. 5 : 1) de constante kwaliteit verzekeren. Bepaalde afwijkingslimieten werden aldus bepaald voor elk product opdat een lot van dit jaar identiek zou zijn aan een lot van verleden jaar.

 

Drie landen, België, Frankrijk en Italië, hebben een gezamelijke lijst opgesteld van de planten gebruikt in voedingssupplementen.  

Deze lijst betekent niet dat alle vermelde planten overal zo mogen verkocht worden. Het voorkomen van een plant in de lijst vertegenwoordigt echter wel een serieuze aanwijzing dat de ingrediënten kunnen toegelaten zijn/worden door de administratie in België, Frankrijk en Italië. 

 

De registratie        

 

De fabrikant kan kiezen voor het statuut van voedingssupplement :

 

1. • de notificatie is sneller en laat meer bewegingsvrijheid toe ;

   • de (facultatieve) bijsluiters van voedingssupplementen zijn eerder beperkt en vaag : zij mogen geen therapeutische indicatie vermelden en de tekst mag in geen geval een preventief effect tegen ziekten suggereren ; er mag zelfs niet gewezen worden op een mogelijke biochemische verandering in het organisme, alleen bepaalde "gezondheidsslogans" zijn toegelaten (zie : "Wetgeving" voor voedingssupplementen) ;

   • het voedingssupplement is niet onderworpen aan een controle van het afgewerkte product : de fabrikant moet alleen maar kunnen bewijzen dat hij het productieproces beheerst ;

 

 

De fabrikant kan ook kiezen voor het statuut van geneesmiddel :

 

1. • voor een beperkte lijst van planten kunnen de producenten beroep doen op een vereenvoudigde procedure, die toelaat hun producten als geneesmiddelen te laten registreren zonder het voorleggen van klinische studies (een heel uitgebreid analyse-dossier blijft echter verplicht, naast een door de literatuur voldoende onderbouwd klinisch en toxicologisch dossier ; het betreft hier planten waarvan het medisch gebruik duidelijk en voldoende beschreven is ; de werkzaamheid en de onschadelijkheid van die planten zijn dan geloofwaardig omwille van het langdurig gebruik ervan) ;

   • voor een plant die niet voorkomt op de beperkte lijst is de vereenvoudigde registratieprocedure onmogelijk : hier moet de fabrikant dus zelf duidelijke bewijzen uit eigen klinische testen kunnen verstrekken ;

   • de verplichte bijsluiter moet de actuele situatie op een wetenschappelijke en eerlijke manier weergeven met therapeutische indicaties ;

   • het afgewerkte geneesmiddel moet een bijkomende eindcontrole ondergaan (inhoud, bewaringstermijn, ...) zelfs indien gelijkaardige controles plaats hadden gedurende het productieproces ;

   • de verdeling en de verkoop worden beperkt tot het apotheekcircuit ;

 

Binnen de EMEA, de  "Europese geneesmiddelencommissie voor humaan gebruik" bestaat ook een plantencommissie, de HMPC (Herbal Medicinal Products Commission), die de registratie op Europees niveau van geneesmiddelen op basis van planten mogelijk maakt. De vergunning laat de verspreiding in de gehele Europese Gemeenschap toe. Deze plantencommissie kan hierbij gebruik van het werk verricht sedert een tiental jaar door het wetenschappelijk comité van het ESCOP (het European Scientific Committee on Phytotherapy dat de nationale fytotherapeutische verenigingen in de EG vertegenwoordigt) : meer dan 80 bijgewerkte monografieën werden reed gepubliceerd.

 

In elk geval moeten producten op basis van planten gedoseerd boven een bepaalde grens (die overeenkomt met de werkzaamheidsdrempel zoals beschreven in de literatuur - sleutelgegevens die men terug kan vinden in de monografieën van het ESCOP), verplicht geregistreerd worden als geneesmiddel (MB van 28 februari 2005). Een bedrijf dat een product op basis van planten als geneesmiddel wil registreren mag dan ook verwijzen naar de betreffende ESCOP monografie voor wat betreft de werkzaamheid en de gebruiksveiligheid van de gebruikte plant.

 

Praktisch        

 

Naast de kruidengeneeskunde, die eerder empirisch is geschoold, is de fytotherapie een zuivere plantenwetenschap. Nochtans vervaagt dit onderscheid omdat traditie en scheikunde meer en meer geïntegreerd geraken. Anderzijds houden kruidenverkopers zich ook dikwijls bezig met de bereiding, het mengen en de vormgeving (concentreren, oliën, tincturen, zalven, enz.) van planten en van de teelt ervan, wat fytotherapeuten zelden doen.

 

Het ongecontroleerd gebruik van planten kan echter gevaarlijk zijn : gebrek aan standaarden, ontbrekende garantie pesticidenvrij, tekort aan wetenschappelijk kennis, niet controleerbare geneeskrachtige beweringen, onzekere herkomst ...  Hiervoor is het ook beter te kiezen voor planten van bij ons die aangepast zijn aan onze noden, aan ons klimaat et aan onze manier van leven, in plaats van planten te gebruiken waarvan de oorsprong twijfelachtig is, ergens ver weg, van de andere kant van de aardbol.

 

Om zeker te zijn van de kwaliteit van de producten is de keuze van bereidingen met een bepaald percentage aan gestandaardiseerde extracten een goede uitgangsbasis; deze benadering garandeert een precies gehalte aan een of meerdere actieve inhoudsstoffen van de plant. Fytotherapeutische bereidingen worden in principe onderworpen aan kwalitatieve en kwantitatieve testen : nauwkeurigheid, veiligheid en kwaliteit staan ook in dit domein bovenaan. Een producent moet kunnen verzekeren dat de voedingssupplementen werden gemaakt volgens de GMP normen, waar ook geneesmiddelen aan moeten voldoen. De eis een analyse-certificaat voor elk lotnummer voor te leggen verhoogt mede de veiligheid.

 

Vegetarisch eten schijnt op het eerste zicht een goede keuze. Sommige belangrijke nutriënten krijg je echter niet of onvoldoende binnen met plataardig voedsel alleen : carnosine, DHA, heem ijzer, vitamine B12, vitamine D3...

 

Verwittiging :

 

De indicaties zoals vermeld in de monografieën van dit hoofdstuk zijn enkel ter informatie. Al wat "natuurlijk" is, is immers niet onschadelijk. Bepaalde planten zijn giftig en andere kunnen schadelijk zijn in interactie met andere planten, met geneesmiddelen of naargelang de toestand van de persoon. Voorzichtigheid is dus geboden en aangeraden wordt zich te richten tot een specialist in de materie om een verergering van de ziektetoestand te vermijden tengevolge van een verkeerde aanpak. Dit advies geldt ook voor de aangeduide doseringen.

 

Kijk ook naar : "Toxische medicinale planten - lijsten".

 

Zie ook : "Voorkomen", "Prediagnose" en "Nutriënten aanbevelen".

 

          

 

 

De lezer dient steeds in acht te houden dat de beschreven curatieve eigenschappen in geen enkel geval het medisch advies vervangen, welke steeds onmisbaar is bij het stellen van een diagnose en bij bepaling van de ernst van de aandoening. Wel wordt de gebruiker gestimuleerd beslissingen met betrekking tot zijn gezondheid te nemen, op basis van eigen research, steeds in samenspraak met een professionele gezondheidswerker.

 

In alle gevallen valt het gebruik van dit programma enkel onder de controle, het beheer, de risico's en de verantwoordelijkheden van de gebruiker.